depuis le 05 février 2011 :
Visualisation(s): 920 (9 ULiège)
Téléchargement(s): 63 (1 ULiège)
print        
Étienne Juvigné, Frédéric Hatert, Martin Depret & Yannick Bruni

À propos de la détermination des chloritoïdes en frottis : le cas des alluvions de la Meuse et d’affluents ardennais

(Volume 90 - Année 2021 — Articles)
Article
Open Access

Document(s) associé(s)

Version PDF originale

Résumé

La détermination de chloritoïdes dans des frottis de minéraux denses d’alluvions de la Meuse et de ses affluents a donné lieu à la publication de résultats interpellants. Le présent travail apporte une description détaillée des caractéristiques en frottis de ces minéraux provenant de sites de référence des massifs cambro-ordoviciens de Haute Belgique. L’analyse par diffractométrie de poudre de rayons X d’échantillons provenant de plaines alluviales du bassin de la Meuse montrent que la répartition géographique des chloritoïdes est complexe, et ne répond en tous cas pas à la décroissance des fréquences attendue au départ des roches mères.

Mots-clés : Belgique, Ardenne, Meuse, alluvions, minéraux denses, chloritoïde

Abstract

The determination of chloritoids in smear slides of heavy minerals from alluvial deposits of the Meuse and its tributaries has given rise to puzzling results. The present work provides a detailed description of the smear characteristics of these minerals from reference sites of the cambro-ordovician massifs of High Belgique. X-ray powder diffractometry analysis of samples from alluvial plains of the Meuse basin shows that the geographical distribution of chloritoids is complex, and in any case does not respond to the decrease in frequencies expected from their source rocks.

Keywords : Belgium, Ardenne, Meuse, alluvia, heavy minerals, chloritoid

Table des matières


1. Introduction

Image 100000000000039C0000010034D0F4FE4FC5008F.png

Image 100000000000039B000000C3ECC73BEA56097C58.png

Image 10000000000002ED00000019B54A50CF21E79DC0.png

Image 100000000000039B000004548629A226747669F5.png

Image 10000000000002ED00000019B54A50CF21E79DC0.png

Image 1000000000000393000001FE81E4741B97F48A19.png

2. Analyse critique de la littérature

Image 1000000000000397000000665893AD0316C14B66.png

2.1. Prélèvements et travaux de laboratoire

Image 100000000000039600000263B539C87A9CB5D8C2.png

Image 1000000000000394000000451D5AA3E531E304FA.png

2.2. Typologie des chloritoïdes en frottis

Image 10000000000003990000035B2E4054498BC66803.png

Image 10000000000003950000017E4B61B995EF02C25F.png

Image 1000000000000397000001208E973BD13FD110C4.png

Image 10000000000003950000019F3D30E534338ECD83.png

2.3. Essais de comparaison de résultats

Image 1000000000000395000000819CE2B92E30F20E9F.png

2.3.1. Comparaison des résultats dans un même site

Image 100000000000039A00000162419FE4796F9A548A.png

Image 10000000000003960000010E7DC00EE09A31928D.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039B000000B4936D477979D1A9FE.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 10000000000002E000000437A581F74C73EC9EC0.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

2.3.2 Évolution spatiale de la frquence des chloritoïdes

Image 100000000000039B0000008250CA0BA37203C284.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000397000000A42D9665BF571121C9.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000381000004432384D63FB1A974B8.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039C0000004A1A4C2DEE438BD48B.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000393000001CF26C7E3398EA14022.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039400000056FF136DFE0DED8984.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039A0000008616AFF858B5EDCA39.png

Image 100000000000039300000082A284C7D9CF95A9E0.png

2.4 Synthèse

Image 10000000000003960000011D629CCE3634E8E05B.png

3. Méthode

Image 1000000000000399000002816BD2059ED4D77BC9.png

Image 1000000000000398000000A5CF5BD9C54A604412.png

4. Les frottis de référence et d’alluvions

Image 1000000000000397000000C3A271635A2A94585B.png

4.1 Les roches à chloritoïdes

Image 100000000000039600000101FF17AEF78485AAE8.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039B00000162593D469C6EC1BA6E.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000396000000BB8C7D2099E4EF0C93.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

4.1.1. Chloritoïdes du Massif de Stavelot

Image 100000000000039D0000006471A8B0AB1CA4C3E0.png

4.1.1.1. Examen à la loupe binoculaire

Image 1000000000000395000000421A07EAD4BFD134CF.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000396000002898F83E454E72097A0.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 10000000000003980000008B9136EC684FB960FD.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000397000000A2F6CDF1EDF8DA03E3.png

Image 100000000000039A00000083F41665CF96FD75BD.png

4.1.1.2. Identification par diffraction sur poudre

Image 10000000000003940000019FA3594FF97AB86A6F.png

Image 1000000000000396000000F97D5C6BD255CA9827.png

4.1.1.3. Identification au microscope polarisant

Image 100000000000039B00000086B524D25170286BFE.png

Image 1000000000000399000000E1F7FCAADA6E8A3443.png

Image 1000000000000398000000E2FEC153C088D986F4.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039600000220652BD1EAF734B4C5.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039500000040199BCA2942993690.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000399000001A495D13F8C37186BB4.png

4.1.1.4. Apparence de la matrice cryptocristallina au microscope polarisant

Image 1000000000000394000001604F9E53910ECD672A.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039E0000018464E3C9932013EA8B.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 10000000000003910000003C09802B048EB7A6FC.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

4.1.1.5. Synthèse

Image 1000000000000398000001225675361945DB83F0.png

4.1.2 Chloritoïdes des du Massif de Serpont

Image 100000000000039800000044C81F98142D4F3608.png

Image 100000000000039500000082A84E8E4667D1335E.png

4.1.2.1. Examen à la loupe binoculaire

Image 100000000000039800000063B59A73224EF07DAB.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000398000000D72F3CB173BD308619.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 10000000000002D500000027CAB998B798D30DCE.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000038100000048C83B3EFD050B3BEA.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000383000002603C2661028B114B4B.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000037C0000003C8FD95473594D6D61.png

4.1.2.3. Synthèse

Image 10000000000003990000021D108AAD1F8FB9C380.png

4.1.3. Chloritoïdes du Massif de Rocroi

Image 100000000000039800000063AC593DF8C784B4EF.png

4.1.3.1. Examen à la loupe binoculaire

Image 100000000000039900000044C0AB7BE6289B80F5.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039C0000012D5AD881246C74DCC2.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000038F0000003820068E61896313DB.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

4.1.3.2. Au microscope polarisant

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 10000000000003AD000002E237C960DB18F26943.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000397000000329908C24FB74A0EB5.png

Image 10000000000003980000008393F41F628FEBFCB5.png

4.1.4. Un chloritoïde en feuillets

Image 100000000000039D000001200649C50B637F7279.png

4.1.4.1. Au microscope polarisant

Image 100000000000039E000002CF3A27F310197968AC.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000038D00000049A8A2DDB5E7B45616.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039B000000EF55A7BD5B71A9C068.png

4.1.4.2. Analyse chimique

Image 1000000000000398000000B873E0FB712D732365.png

Image 100000000000039C000000479874AF1E666DDDD1.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039D0000027A576C7067334DA07B.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000038E000000630F49AE53B5DF6CA9.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039600000029F34D6C9A6FECCBB0.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000038B000000DD742A89F98F4C435E.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

4.2. Fragments de schiste ou chloritoïdes ?

Image 1000000000000396000000822742213E4F4C6848.png

Image 100000000000039800000084192A36F2D729B665.png

4.2.1. Phyllade violet

Image 10000000000003940000008142FB7C2925C02E21.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000383000001C55B66C70E78324CBF.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000387000000563561CCD778429F49.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

4.2.1.1. Sous la loupe binoculaire

Image 1000000000000395000000433EFF916A77D8184D.png

4.2.1.2. Au microscope polarisant

Image 100000000000039E000000E6D7065E0010F5A897.png

4.2.1.3. Diffractométrie

Image 100000000000039400000042F0661EF5AA0EA95B.png

4.2.2. Phyllade gris et verdâtre

Image 100000000000039E000000426285150C922A73A9.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000396000001E1C0888AB9D11CBF20.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 10000000000003950000006045C4C803B6622311.png

4.2.2.1. Sous la loupe binoculaire

Image 10000000000003990000002BFCE484EB9F174081.png

4.2.2.2. Au microscope polarisant

Image 10000000000003A1000000C512B9F301D9463EB1.png

4.2.2.3. Difractométrie

Image 100000000000039C0000004642FB925659961871.png

4.2.3. Phyllade altéré verdâtre

Image 1000000000000397000000A4FA2294C23D0D6728.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039D000001E6D6AD194DDD4FCF4A.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000039200000057FA6016612A5DC4A9.png

4.2.3.1. Sous la loupe binoculaire

Image 10000000000003960000005EBFB95740CA5A3802.png

4.2.3.2. Au microscope polarisant

Image 1000000000000398000001141ABE1BD87752E699.png

Image 100000000000039C00000095B2A7AEAC0D20DC03.png

4.2.3.3. Diffractométrie

Image 10000000000003990000004050E9F5E2B3AF8ADC.png

4.2.4. Synthèse

Image 10000000000003980000010E465D73FF6676AAA0.png

5. Nouvelles déterminations dans des alluvions de cours d’eau d’origine ardennaise

5.1. Détermination au microscope polarisant

Image 10000000000003940000022253E7A1C0DFC3CC8A.png

Image 100000000000039900000065FEF41C31B7D52DE3.png

5.2. Diffractométrie : analyse et distribution géographique de la fréquence

Image 1000000000000397000000611F67235B13D82C60.png

5.2.1. Diffractométrie

Image 100000000000039B00000104F229A167304D20E2.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 10000000000003320000006A2DD7C0CB34CDA299.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000031C0000033D5C1BB392F5036EE0.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

5.2.2. Distribution géographique de la fréquence

Image 1000000000000340000000549F8E24BE9BC0A344.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000033B00000199E19F73FD8408FFBA.pngImage 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 100000000000033D000000395C5EC090CA81675C.png

Image 10000000000002ED00000019B46932F38F59035E.png

Image 1000000000000343000000DE36CB29E7A8414237.png

Image 100000000000033E0000036F62C5126B775CB343.png

5.2.3. Synthèse

Image 1000000000000339000001102267C7129E94F08F.png

Image 100000000000033E000000F33C4B84A67788A02D.png

6. Conclusions

Image 100000000000033C0000030521DB29241C7A7202.png

7. Remerciements

Image 100000000000033D0000003B65E6DCC58F58073F.png

Image 10000000000003370000003FC8ADC803E37A0B27.png

8. Références

Image 100000000000033A0000044954089D84785313A4.png

Image 100000000000032800000194F5DAA25B8EC37400.png

Pour citer cet article

Étienne Juvigné, Frédéric Hatert, Martin Depret & Yannick Bruni, «À propos de la détermination des chloritoïdes en frottis : le cas des alluvions de la Meuse et d’affluents ardennais», Bulletin de la Société Royale des Sciences de Liège [En ligne], Volume 90 - Année 2021, Articles, 72-100 URL : https://popups.uliege.be/0037-9565/index.php?id=10136.

A propos de : Étienne Juvigné

Université de Liège, Unité de Géographie physique, Bât. 11, B-4000 Liège (Sart Tilman)

A propos de : Frédéric Hatert

Université de Liège, Laboratoire de Minéralogie, Bât. 18, B-4000 Liège (Sart Tilman)

A propos de : Martin Depret

Université de Liège, Laboratoire de Minéralogie, Bât. 18, B-4000 Liège (Sart Tilman)

A propos de : Yannick Bruni

Université de Liège, Laboratoire de Minéralogie, Bât. 18, B-4000 Liège (Sart Tilman)